ԹԱՏՐՈՆ ԿԱՄ ԹՇՎԱՌՆԵՐ

Հեգ  մարդկության  մեկ  ոստը  գոս`                                                                                                                                                                Հայրենիք  մը  ունիմ  թշվառ…

Չէի  կարող  չանդրադառնալ  մեր  ազգին` հայությանը: Միգուցե  ես  դեռ  խակ  եմ,  “փոքր“  մարդ  եմ, որ  կարողանամ  նույնչափ  պատկերավոր  ցույց  տալ  հայության, մեր  հասարակության  ներկա, այժմյան  վիճակը, ինչպես  ժամանակին  ողբացել  են  Խորենացին, Պարոնյանը, Չարենցը, Շիրազը  և  այլոք: Կարդալով  հայ  մեծերի  ստեղծագործություննրը`  մի  միտք  էր  հղանում  ու  հանգիստ  չէր  տալիս: Մտածում  էի, թե  ինչու  են  այս  մարդկանց, այս  հանճարների  ստեղծագործական  արվեստում  մեծ  տեղ  զբաղեցնում  հայրենասիրական, երբեմն  էլ  հայրենիքից  հիասթափված  տողեր: Կարծում  էի, որ  չարժե  այդքան  խոսել, ողբալ, լալ, ցավել  հայրենիքի  համար: Բացում  էի  հերթական  գրողի  գիրքն  ու  բախվում  կրկին  նույն, ծամծմված  թեմայի  հետ` հայրենիք: Ինձ  թվում  էր, որ  հենց  այդ  պատճառով  երիտասարդությունը  չի  կարդում  հայ  գրողներին, չնայած  նրան, որ  բացի  հայրենասիրական  թեմաներից  կան  նաև  ավելի  հետաքրքիր, հուզառատ, ինչու  չէ  ռոմանտիկ, միստիկ, անգին  ստեղծագործություններ: Շատերը  երես  են  թեքել  հայ գրականությունից  ու  առավել  մեծ  հաճույքով  կարդում  են  արտասահմանյան  գրողների: Ես  ինքս  էլ  ավելի  շատ  հակված  եմ  երկրորդ  տարբերակին, բայց  այսօր  հայ  գրողների  ստեղծագործությունների  էջերը, անթիվ  նմուշները` նվիրված  հայրենիքին, թշվառ  հայրենիքին, ինձ  դատարկ  չթվացին: “Դատարկ”  բառի  համար  կանխավ  ներողություն  եմ  հայցում. ես  իհարկե  հարգում  ու  ընդունում  եմ  մեր  գրողներին, բայց  այնուամենայնիվ  կարծում  եմ, որ  այդ  տիպի  ստեղծագործությունները  արդի  են  եղել  ու  ավելի  շատ  գնահատվել  այն  ժամանակներում  ապրող  մարդկանց  կողմից: Դրանք  մեզ  համար  զուտ  սեփական  պատմության  հետ  առնչվելու  աղբյուրներ  են: Նշեմ` հերոսական  անցյալի… Հայոց  հերոսական  անցյալն  ու  թշվառ  ներկան:                                                      
Ինչևէ, այսօր  հասկացա, որ  այն, ինչ  գրել  են  հնում, խորթ  չէ  մեր  օրերին: Եկեք  զուգահեռներ  անցկացնենք: Հենց  մեկը  Խորենացին, երբ  նշում  է. “ Վարդապետները` տխմար  ու  ինքնահավան, իրենք  իրենցից  պատվի  արժանացած  և  ոչ  թե  Աստծուց  կոչված, արծաթով  ընտրված  և  ոչ  թե  Սուրբ  Հոգով: Զինվորները` անարի, պարծենկոտ, զենք  ատող, ծույլ, ցանկասեր, թուլամորթ, կողոպտիչ, գինեմոլ, ավազակաբարո”: Այ  սա  հակասություն  էր. այժմ  բազմաթիվ  զինվորներ  գնում  ու  առանց  պատերազմի  թափում  են  իրենց  արյունը (զոհվում  տարբեր  ճանապարհներով): “ Իշխանները` ապստամբ, գողերին  գողակից, կաշառակեր, կծծի, ագահ, հափշտակող, աշխարհ  ավերող, ցանկասեր… Դատավորները` տմարդի, ստախոս, խաբեբա, կաշառակեր, իրավունքը  չպաշտպանող, անկայուն, կամայական: Եվ  առհասարակ  սերն  ու  ամոթը` ամենքից  վերացած”: Դե  այս  ամբողջ  ածականների  շարքից  հանեք  մեկը, մեկը, որ  չկա, արմատախիլ  է  եղել, գոյություն  չունի  մեր  կյանքում: Հասկացեք, թե  ով  կարող  է  այժմ  լինել  այդ  “վարդապետ”  բառի  տակ: Մնացածի  մասին  մեկնաբանելն  անիմաստ  է: Պարզվում  է  հայ  ժողովուրդը   հազարամյակների, դարերի  ընթացքում  անգամ  չի  փոխվել:  Միակ  բանը, որ  ճիշտ  և  ճիշտ  ժառանգել  ենք  վերը  նշված  հատկանիշներն  են: Տմարդը  մնացել  է  տմարդ, ազնիվն  էլ`ազնիվ  ու  խեղճ:                                                                                        
Այս  ամենը  թատրոն  է, իսկ  մենք` հայերս, թշվառ  եղել  ենք, թշվառ  ենք  ու  երևի  այսպես  էլ  կմնանք: Մեզ  անգամ  չեն  արժանացնում  ներկայացման  հուշարարի  պաշտոնի: Ո՞վ  ենք  մենք, ի՞նչ  դեր  ունենք  աշխարհում. մանր  մարդիկ:                                                                                        
Ո՞ւր  ենք  հասել, ի՞նչ  ենք  անում: Մեր  իրական  կյանքում  ասպարեզ  չունեն  սերը, գեղեցիկը  և  աղոթքը: Սերն  այն  ժամանակ  տարերային  էր, զգացմունքը` մաքուր  ու  ինքնաբուխ: Այժմ  մեր  սերն  աղարտվել  է, եղծվել,  զգացմունքը  վերածվել  է  տառապանքի: Ի՞նչը  կարող  եմ  հիմա  ես  դրվատել: Մեր  ժողովուրդն  ունի  տարաբախտ  պատմություն, չնայած  իր  հերասական  անցյալին, այն  ժամանակներին, երբ  Մեծ Հայքի  ոտքի  տակ  էին  ճզմվում  այժմյան  հզոր  “հրեշները”: Միգուցե  մենք  այ  սրանով  ենք  հպարտանում, որ  հա՛յ  ենք: Մեզանից  աշխարհն  “ազնվության  վկայական”  է  պահանջում, որ  ընդունի, հավատա  մեզ: Բայց  ավաղ,  հայոց  անունը  վաղուց  արդեն  պղծվել, աղճատվել  ու  խեղաթյուրվել  է:                                                                       
Ինչպես  ասում  էր  Դուրյանը. “ Չի  կարող  միաբան  լինել  մի  ժողովուրդ, որի  վերնախավը  բարոյազուրկ  է, քանի  որ  ժողովրդի ուժը  նրա  միաբանության  մեջ  է”: Բայց  չկա, ու՞ր  է  այդ  միաբանությունը: Վերնախավի  համար  ներքևում  գտնվողները  ծաղր  ու  ծանակի  արժանացած  “մեծապատիվ  մուրացկաններ”  են, որ  չունեն  աստիճան, բարձրանալու  տեղ: Վերևում`բարձրակետում    ինչ-որ  մեկը  տրորում  է  խղճուկի  արյունոտված  ձեռքը:                                                                                       
Մենք  նույնն ենք, նույնները, որ  ապրում  էին  նման  տողեր  գրող  մեծերի  շրջանում: Մեծերը  անշնչացան` հույս  ունենալով, որ  գալիքը  պայծառ  է  լինելու: Ցավոք, մենք  դեռ  չենք  կարողանում  արդարացնել  նրանց  հույսերը:                                                                                                      
Երկի՛ր  է, Հայաստան  երկիր: Բայց  մեր  երկրում  ի՞նչ  է  “թագը”… Արցունքներով  շողացող  մի  պսակ  գեղեցիկ… Ի՞նչ  է  աթոռը, ժողովրդի  արյամբ  կարմրած  փառքի  նստատեղ… Ի՞նչ  է  մեր  կառավարությունը… Տեղ, ուր  մարդիկ  շղթա  ու  տապար  են  կռում  իրենց  նմաններին  հարվածելու  համար: Ի՞նչ  է  “թագավորը”, թագ  կրող  չոր  գանգ, որ  մթի  մեջ  է  հարվածում: Հայաստանը  զգում  է  հարվածն  ու  ճչում: Հենց  Դուրյանի  շուրթերով  խոսելով  եմ  ապացուցում, որ  Հայաստանը  օրեցօր  մաշվում  է, հյուծվում, դառնում  քրքրված  ձորձ: Մենք  էլ  ձորձի  վրա  ուրիշի  պատվերով  վազվզում  ենք  մանր  մրջյունների  պես:                                                         
“Ողբում  եմ  քեզ, Հայոց  աշխա’րհ, ողբում  եմ  քեզ, բոլոր  հյուսիսային  ազգերի  մեջ վեհագու’յնդ…”:

ԴՈՒ ՏԱՐԵՑ ՏԱՐԻ ՃԱՆԱՉՈՒՄ ԵՍ ՔԵԶ...

Լինում է` օրդ մենակ ես սկսում,
Դու դեռ քնած ես, իսկ ճանճը` բզզում,
Դրսում էլ փոքրերն են ժպիտով վազում:
Դու դեռ ծխում ես, քթիդ տակ հազում:
Գույներ ես փնտրում նկարչի պես,
Որ հաճույքով քո կյանքը ապրես,
Որ գնահատես կյանքիդ գույները,
Սիրես մեկին ու նրա լվացած սև վարագույրները:
Դու տարեց տարի ճանաչում ես քեզ,
Ու քեզ խնդրում եմ` քեզնից չամաչես,
Ախր դու խակ ու կանաչ ես,
Դու ամեն հարցում դեռ կարաս աճես:

Հայկ Կլեկչյան

                        

Լեոնիդ Ենգիբարյան «Պատուհաններ…»

Պատուհաններ… Նրանցից յուրաքանչյուրի ետևում մարդիկ են։ Եվ պատուհանները պատմում են մեզ նրանց մասին։ Այդ պատերն ու դռներն են անթափանց, իսկ պատուհանները միշտ էլ մի քիչ դավաճաններ են։                                                                                                      
Լսե՛ք ահա պատմություն, որն ինձ պատմել է մի պատուհան։                                                                        
Լույսն այդ պատուհանի ետևում երբեմն վառվում էր մինչ ուշ գիշեր, իսկ երբեմն էլ երկու- երեք օր շարունակ ընդհանրապես չէր վառվում։ Պատուհանի գոգին միշտ թափված էին գծագրերի փաթեթներ, դրված էին կեֆիրի, հազվադեպ էլ գինու, շշեր։ Բայց մի անգամ պատուհանին ճերմակին տվեց վարագույրը, ճիշտ է, չափից ավելի գեղեցիկ-տխուր, իսկ պատուհանի գոգին հայտնվեց խորդենին՝ թունավոր-կանաչ տերևներով և կապտուկի նման հիվանդագին– վարդագույն ծաղիկներով։                                                                                                
Մեկ ամիս էլ, սակայն, չէր անցել, վարագույրն ու խորդենին անհետացան, և փոշոտված ապակու ետևում երևացին կեֆիրի շշերն ու գծագրերի փաթեթները։
Դրանից, չգիտես ինչու, ես շատ տխրեցի։                                                                                            
Հետո եկավ գարունը, չէ՞ որ նա անպայման երբևէ գալիս է։ Եվ հանկարծ պատուհանը բացվեց ու երևաց մի շիկահեր անծանոթ աղջիկ։ Նա ուրախ ու բարձրաձայն ծիծաղեց և պատուհանի գոգին դաշտային ծաղիկներ դրեց։ Ես ի պատասխան բերկրանքով ժպտացի և հանգիստ սրտով գնացի իմ գործերով։ Հետո ես մեկնեցի և երկար ժամանակ ճանապարհորդում էի։                                                                                              
Չորս տարի անց տուն վերադառնալով, ես, իհարկե, նայեցի ծանոթ պատուհանին…                                                                                                          
Փոքրիկ մի նկարիչ, լեզուն դուրս հանած, պատուհանի մաքուր֊ ապակու վրա հրաշալի նկար էր ավարտում, կապույտ-կապույտ ծով և ճերմակ-ճերմակ շոգենավ, որի խնելույզից թանձր քուլաներով սև ծուխ էր բարձրանում, ու նրանց վերևում կարմիր արևը իր շողերը բոլոր ուղղություններով տարածած։                                                                                                                          
Այդ նկարն ինձ դուր եկավ։

ԻՍԿ ՁՅՈՒՆԸ ԳԱԼԻՍ Է…

Ահա, մեկ- երկու, կարծես  թե  այսօր  էլ  է  մեր  քաղաքը  դառնալու  ալեհեր  ծերունի: Ձյունը  տեղաց  շատ   պաղ, միապաղաղ, սկզբում  ճեմելով, ապա  ընտելանալով  միջավայրին` սկսեց պար  գալ: Փաթիլները  կամաց-կամաց  մեծացան`  ավելի  գեղեցկացնելով  այս  առանց  այն  էլ  հրաշագեղ  տեսարանը:                                                                                                          Ու  էլի  փոքրիկ   հրապարակում  հայտնվեցին  երեխաները, որոնք  մի  լավ  հոգնելուց  և  ուժասպառ  լինելուց  հետո  քաշվեցին  տաք  վառարանների  մոտ` իրենց  մի  բաժակ   թեյը  ըմբոշխնելու: Մեկը  իր  մեքենայի  տանիքին  հարմար  տեղավորված  փաթիլներն  էր  դաժանաբար  թափում  գետնին. պետք  է  կարողան՞ար  շարժվել, թե  ոչ: Շոգից  դժգոհող, իսկ  ցրտին  չդիմացող  մարդը  դուրս  էր  եկել  ու  ձողով  մաքրում  էր  տան  վառարանի  խողովակը  խցանած  ձյունը` քթի  տակ  անդադար  փնթփնթալով: Մեկն  անցնում  էր  արագ  քայլերով, միգուցե  չնկատելով, թե  ինչ  է  կատարվում  շուրջը: Տատիկն  էլ  այնքան  ուժեղ  էր  բռնել  անձրևանոցի  բռնակը, ասես  վերջինը  փախուստի  մի  քանի  անհաջող  փորձ  էր  ունեցել  և  ուր  որ  է  կրկին  փախչելու  է:  J Կատուներն  էլ  թափառում  էին  տանիքների  վրա, այն  հույսով, որ  մի  տաք  անկյուն  կգտնեն  ինչ-որ  տեղ: Մի  երեխա  էլ  էր  դուրս  եկել, հավանաբար  հոր  ձեռքն  էր, որ  ամուր  բռնել  էր: Գուցե  սա  նրա  առաջին  ձյունն  էր, բայց  մեր  քաղաքը… Քանի  ու  քանի  այսպիսի  ձմեռներ  ու  հրաշագեղ  տեսարաններ  է  տեսել, սեփական  մաշկի  վրա  զգացել  մեր  քաղաքը: Իսկ  փոքրիկի  աչքերը  պսպղում  էին  հուզմունքից  ու  հիացմունքից: Չգիտեր, թե  ինչ  է  պետք  անել  այդքան  “պիստակի”  հետ: Անշարժ  էր  և, ինչպես  այդ  փոքրիկը,  մի  տղա: Երևի  բավականին  երկար  էր  ըմբոշխնել  այդ  գեղեցկությունը, որ  ձյունը  հասցրել  էր  ծանրանալ  նրա  ուսերն: Նա  շարժում  անգամ  չեր  անում: Հառել  էր  իր  հայացքը  փողոցի  լուսարձակին  ու  պինդ-պինդ  նայում  էր  դեղին  լույսին: Նրա  թարթիչների  շարժումն  էլ  չեր  նկատվում: Սառել  էր. միգուցե  հիշողություններն  էին  բռնել  կոկորդից  ու  բաց  չէին  թողնում: Ամեն  մեկը  յուրովի  էր  ընդունում  ձյունը…                                                                                                                               Այսօր  այս  ձյունն  ինձ  գուժկան  թվաց: Ինձ  համար  այլևս  հրաշք  չէ, թող  դադարի: Բայց  մի՞թե  այն  պետք  է  անսա  ինձ: Միևնույն  է  ինչ-որ  մեկի  կյանքում  այն  գուցե  հասցրել  է  հրաշքներ  գործել, կամ  գործում  է, կամ  էլ  սպասումը  կա, որ  գործելու  է:  

 Իսկ  ձյունը  գալիս  է…

ՍԻՐՈ ԲԱՐԵԽՈՍ` ՍՈՒՐԲ ՍԱՐԳԻՍ ԶՈՐԱՎԱՐԻ ՀԻՇԱՏԱԿՈՒԹՅԱՆ ՕՐ

Այսօր  Հայ  Առաքելական  եկեղեցին  տոնում  է  Սուրբ  Սարգիս  զորավարի  օրը: Շնորհաշատ  զորավար  Սարգիսը  շատերին  է  առաջնորդել  առ  Քրիստոս։ Ըստ  ավանդության` Ս. Սարգիս  զորավարն  իր  որդու` Մարտիրոսի  և  14  քաջ  մարտիկների  հետ  նահատակվել  է  հանուն  քրիստոնեական  հավատքի: Հավատացյալները  նահատակների  մարմիններն  ամփոփում  են  Համիան  քաղաքում: Բայց  տաիներ  անց  Ս. Մեսրոպ  Մաշտոց  վարդապետը  Ս. Սարգսի  մասունքները  բերում  է  Կարբի  և  տեղում  կառուցում  նրա  անվամբ  եկեղեցի:                                                                                                                                            
Ժողովրդական  մտածողության  մեջ  Սարգիսը  չի  զոհվել, այլ   "լույս"  է  դարձել  և  արագահաս  է, ինչպես  լույսը։ Շատերը  հավատում  են, որ  Սուրբը  ուրբաթ  երեկոյան  և  գիշերը  այցելում  է  մարդկանց  տները։ Տան  կանայք  սկուտեղի  վրա  փոխինձ  են  մաղում, դնում  դռան   հետևում, հուսալով, որ  սուրբ  Սարգիսը  կայցելի  իրենց, և  նրա  ձիու  ոտնահետքը  կմնա փոխինձի  վրա։ Շաբաթ  առավոտյան  պատարագից  հետո  այդ  փոխինձը  շաղախում  և  ուտում  են։ Սարգիսը  ժողովրդի  մեջ  դիտվում  է  որպես  զինվորականների  և  երիտասարդների  սիրո  հովանավոր  ու  նրանց   նպատակներն  իրականացնող  սուրբ։  Տոնի  նախորդ  ուրբաթ  երեկոյան, համաձայն  ժողովրդական  սովորության,  երիտասարդները  աղի  բլիթ  են  ուտում, որպեսզի  սրբի  բարեխոսությամբ  երազում  տեսնեն  իրենց  ջուր  տվող  կյանքի  ապագա  ընկերոջը։ Սուրբ  Սարգսի  տոնը  հռչակվել  է  որպես  Երիտասրդության  օրհնության  օր: Այդ  օրը  պատանիներն  ու  պարմանուհիները  գնում  են  եկեղեցի, մասնակցում  սուրբ  պատարագին՝ աղոթելով  և  խնդրելով  սրբի  բարեխոսությունը, որից  հետո  ստանում  են  քահանայի  օրհնությունը։            
Դե  իսկ  ով  էլ  ոչինչ  չի  տեսել  երազում, նշանակում  է  կամ  ժամանակը  չէ, կամ  էլ  գիշերը  թաքուն  ջուր  է  խմել: J